Het is ruim drie jaar geleden dat mijn voorganger voor het laatst China bezocht. Drie jaar waarin de uitdagingen en risico’s waarmee we worden geconfronteerd, zijn toegenomen – hier in Europa, in Oost-Azië en natuurlijk ook in de Chinees-Duitse betrekkingen. Drie jaar waarin de wereld fundamenteel is veranderd – door de COVID-19 pandemie enerzijds en de oorlog van Rusland tegen Oekraïne anderzijds, met de ernstige gevolgen daarvan voor de internationale orde, onze voedsel- en energievoorziening, de economie en de prijzen wereldwijd.

Ontmoetingen als deze waren lange tijd niet mogelijk vanwege de pandemie en de strenge maatregelen van Peking om deze in te dammen. Een rechtstreeks gesprek is nu dus des te belangrijker. En juist omdat “business as usual” in deze omstandigheden geen optie meer is, reis ik naar Beijing.

Ik vertrek op deze reis met vijf overwegingen in het achterhoofd.

Ten eerste is het China van vandaag niet hetzelfde als het China van vijf of tien jaar geleden. De uitkomst van het zojuist afgesloten congres van de Communistische Partij is ondubbelzinnig: Verklaringen van marxisme-leninisme nemen nu een veel bredere plaats in dan in de conclusies van eerdere congressen. Het streven naar nationale veiligheid – synoniem met de stabiliteit van het communistische systeem – en nationale autonomie zal in de toekomst belangrijker worden. En naarmate China verandert, moet ook de manier waarop wij met China omgaan veranderen.

Ten tweede is niet alleen China veranderd, maar ook de wereld. De oorlog van Rusland tegen Oekraïne brengt de internationale vrede en veiligheid in gevaar.

De Russische president Vladimir Poetin aarzelt zelfs niet meer om te dreigen met het gebruik van kernwapens en dreigt daarmee een door de hele mensheid getrokken rode lijn te overschrijden.

Begin dit jaar heeft China zich in een gezamenlijke verklaring met andere permanente leden van de VN-Veiligheidsraad duidelijk uitgesproken tegen het gebruik of zelfs het dreigen met het gebruik van kernwapens. Als permanent lid van de Veiligheidsraad draagt China een bijzondere verantwoordelijkheid. Duidelijke woorden van Peking aan Moskou zijn belangrijk om ervoor te zorgen dat het Handvest van de Verenigde Naties en zijn beginselen worden nageleefd.

Deze beginselen omvatten de soevereiniteit en de territoriale integriteit van alle staten. Geen enkel land is de “achtertuin” van een ander land.

Wat in Europa geldt voor Oekraïne, geldt ook voor Azië, Afrika of Latijns-Amerika.

Daar ontstaan nieuwe machtscentra in een multipolaire wereld, en wij streven ernaar met al die landen partnerschappen aan te gaan en uit te breiden.

Daarom hebben wij de afgelopen maanden een grondige coördinatie op internationaal niveau uitgevoerd – met nauwe partners zoals Japan en Korea, India en Indonesië, en ook met landen in Afrika en Latijns-Amerika.

Eind volgende week reis ik naar Zuidoost-Azië en de G20-top, en terwijl ik China bezoek, is de Duitse bondspresident in Japan en Korea.

Van alle landen in de wereld heeft Duitsland – dat tijdens de Koude Oorlog zo’n pijnlijke ervaring met verdeeldheid heeft opgedaan – er geen belang bij dat er nieuwe blokken in de wereld ontstaan.

Ook in de nieuwe nationale veiligheidsstrategie van de Verenigde Staten wordt terecht benadrukt dat een nieuwe confrontatie tussen tegengestelde blokken moet worden voorkomen.

Met betrekking tot China betekent dit dat dit land met zijn 1,4 miljard inwoners en zijn economische macht in de toekomst uiteraard een sleutelrol zal spelen op het wereldtoneel, zoals het dat in de loop van de geschiedenis lange tijd heeft gedaan. Maar dit rechtvaardigt noch de oproepen van sommigen om China te isoleren, noch een streven naar hegemoniale Chinese dominantie, of zelfs een Sino-centrische wereldorde.

Ten derde blijft China, zelfs in gewijzigde omstandigheden, een belangrijke zaken- en handelspartner voor Duitsland en Europa – wij willen ons daarvan niet losmaken. Maar wat wil China?

In een toespraak eind 2020 sprak president Xi Jinping ook over het gebruik van Chinese technologieën om “de afhankelijkheid van internationale productieketens van China te versterken”. Wij nemen uitspraken als deze serieus, en zullen daarom eenzijdige afhankelijkheden ontmantelen in het belang van slimme diversificatie, wat voorzichtigheid en pragmatisme vereist.

Een aanzienlijk deel van de handel tussen Duitsland en China betreft producten waarvoor noch een gebrek aan alternatieve leveranciers, noch een risico van gevaarlijke monopolies bestaat. China, Duitsland en Europa profiteren in gelijke mate. Maar waar een risicovolle afhankelijkheid is ontstaan – bijvoorbeeld voor belangrijke grondstoffen, sommige zeldzame aardmetalen of bepaalde geavanceerde technologieën – zetten onze bedrijven hun toeleveringsketens nu terecht op een bredere leest. En wij ondersteunen hen daarbij, bijvoorbeeld met nieuwe grondstoffenpartnerschappen.

Ook bij Chinese investeringen in Duitsland zullen we differentiëren op basis van de vraag of deze activiteiten risicovolle afhankelijkheden creëren of verergeren. Dat was overigens de maatstaf die de federale regering hanteerde bij de aankoop van een minderheidsbelang in een terminal in de haven van Hamburg door de Chinese rederij Cosco. Er werden duidelijke voorwaarden gesteld en de terminal blijft nu volledig in handen van de stad Hamburg en de havenexploitant.

Diversificatie en versterking van de eigen veerkracht, in plaats van protectionisme en terugtrekking in de eigen markt – dat is ons standpunt, in Duitsland en in de Europese Unie.

Wij zijn ver – te ver – verwijderd van wederkerigheid in de betrekkingen tussen China en Duitsland, of het nu gaat om markttoegang voor bedrijven, om vergunningen, om de bescherming van intellectuele eigendom of om kwesties van rechtszekerheid en gelijke behandeling van onze onderdanen. Wij zullen blijven aandringen op wederkerigheid. En wanneer China deze wederkerigheid weigert, kan dit niet zonder gevolgen blijven. Een dergelijke differentiatie in onze omgang met China is in overeenstemming met de strategische belangen van Duitsland en Europa op lange termijn.

Ten vierde zei president Xi eerder dit jaar in Davos: “De wereld ontwikkelt zich door de beweging van tegenstellingen; zonder tegenspraak zou niets bestaan.” Dit betekent het toelaten en verdragen van tegenspraak. Het betekent dat moeilijke kwesties in discussies met elkaar niet uit de weg worden gegaan. Daartoe behoren de eerbiediging van burgerlijke en politieke vrijheden en de rechten van etnische minderheden, bijvoorbeeld in de provincie Xinjiang.

Ook de gespannen situatie rond Taiwan baart zorgen. Evenals de VS en vele andere landen voeren wij een één-China-beleid. Onderdeel van dit beleid is echter dat elke verandering van de status quo met vreedzame middelen en in onderling overleg tot stand moet komen. Ons beleid is afgestemd op de doelstellingen om de op regels gebaseerde orde te handhaven, conflicten vreedzaam op te lossen, de mensenrechten en de rechten van minderheden te beschermen en een vrije en eerlijke wereldhandel te waarborgen.

Ten vijfde, en tot slot, als ik als bondskanselier van Duitsland naar Peking reis, doe ik dat ook als Europeaan. Niet om namens heel Europa te spreken – dat zou aanmatigend en verkeerd zijn – maar omdat het Duitse beleid inzake China alleen succesvol kan zijn wanneer het is ingebed in het Europese beleid inzake China.

In de aanloop naar mijn bezoek hebben we daarom nauw overleg gevoerd met onze Europese partners, waaronder de Franse president Macron, en met onze trans-Atlantische vrienden.

De EU heeft China terecht beschreven als partner, concurrent en rivaal – hoewel de elementen van rivaliteit en concurrentie de laatste jaren zeker zijn toegenomen. Wij moeten dit aanpakken door de concurrentie te aanvaarden en de gevolgen van deze systemische rivaliteit serieus te nemen en er in onze beleidsvorming rekening mee te houden. Tegelijkertijd moeten wij nagaan waar samenwerking in ons beider belang blijft. Uiteindelijk heeft de wereld China nodig – bijvoorbeeld in de strijd tegen pandemieën zoals COVID-19.

China heeft ook een cruciale rol te spelen bij het beëindigen van de wereldwijde voedselcrisis, het ondersteunen van landen met een hoge schuldenlast en het bereiken van de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling.

Zonder resolute maatregelen om de uitstoot in China te verminderen, kunnen we de strijd tegen de klimaatverandering niet winnen.

Het is daarom goed om te zien dat Beijing ambitieuze doelstellingen heeft vastgesteld voor de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen, en ik zal ervoor pleiten dat China samen met ons nog meer verantwoordelijkheid neemt voor de bescherming van het klimaat, ook op internationaal niveau.

We zijn ons ervan bewust dat we ook op het gebied van klimaatvriendelijke technologieën met elkaar concurreren – om de meest efficiënte producten, de slimste ideeën, de meest succesvolle uitvoering van onze plannen. Dit vereist echter dat China zijn markt niet afsluit voor onze klimaatvriendelijke technologieën. We gaan de concurrentie aan, want minder concurrentie betekent altijd minder innovatie, en dan is de klimaatbescherming – en dus wij allemaal – de verliezer.

Dit is veel materiaal voor een eerste bezoek aan Peking. We zullen samenwerking zoeken waar dat in ons beider belang is, maar we zullen ook de controverses niet negeren. Want dat hoort bij een openhartige uitwisseling tussen Duitsland en China.